Gedragscode: integriteit & vertrouwen

Burgers moeten op de overheid kunnen vertrouwen. Overheidsbesluiten kunnen diep ingrijpen in het leven van burgers. Daarom moet de overheid integer zijn. Dat wil zeggen dat de overheid in haar functioneren eerlijk en betrouwbaar is, de burgers correct behandelt en respectvol bejegent. Bovendien moet de overheid zichzelf ten voorbeeld stellen: als de overheid wil dat burgers zich fatsoenlijk gedragen, zal de overheid dat ook zelf moeten uitdragen.

Gedragscode als kader voor integer handelen
Een gedragscode maakt transparant hoe partijen met elkaar omgaan en wat onder integriteit en integer handelen verstaan. Hierdoor wordt helder wat werknemers van elkaar en wat burgers en externe partijen van de overheid kunnen verwachten, zodat zij daar rekening mee kunnen houden. De gedragscode heeft een beschermende functie voor werknemers: deze helpt om risico’s te onderkennen, weerstand te bieden aan verleidingen en druk van buitenaf te weerstaan. Werknemers kunnen intern en extern persoonlijk op integriteit worden aangesproken en ter verantwoording worden geroepen.

Van belang in een gedragscode:

• Bepalingen omtrent eigen verantwoordelijkheid;
• Bepalingen omtrent bijzondere risico’s van online communicatie en social media;
• Bepalingen omtrent belangenverstrengeling en ‘vriendjespolitiek’:
  – geschenken, diensten en andere voordelen;
  – uitnodigingen, commerciële activiteiten en sponsoring;
  – nevenactiviteiten, onverenigbare functies en de meldplicht;
  – financiële belangen en handel in effecten;
  – inkoop, inhuur en aanbesteding;
  – draaideurconstructies.

Bespreken, signaleren en melden
Er blijven altijd situaties bestaan waarin het onduidelijk is wat de werknemer moet doen. Integer handelen is namelijk zoveel meer dan het toepassen van regels en richtlijnen. Het is een kwestie van bewust zijn van belangen en mogelijke effecten, van afwegen en keuzes maken. In overleg gaan met collega’s en/of leidinggevenden is soms geen optie. Daarom is het goed dat een werknemer zich binnen een organisatie kan melden bij een persoon die specifiek is aangesteld voor integriteitsproblemen, zoals een vertrouwenspersoon, compliance officer of de integriteitscoördinator. Voor het melden van misstanden bestaat ook de zogenoemde klokkenluidersregeling. Daarvan kan in beginsel elke Nederlander gebruik maken. Belangrijk is te onthouden dat de melder of klokkenluider niet door zijn of haar melding benadeeld mag worden. Dit soort meldingen worden gedaan bij de leidinggevende, de hogere leidinggevende of vertrouwenspersoon.

Onderzoek en sancties
Als de regels met betrekking tot integriteit door een werknemer worden overtreden, wordt dit beschouwd als plichtsverzuim. Ook in de privésfeer kan hiervan sprake zijn. Dit kan verschillende sancties tot gevolg hebben, afhankelijk van de aard en ernst van het vastgestelde plichtsverzuim. Voordat tot het opleggen van een sanctie wordt overgegaan, zal altijd eerst gedegen onderzoek moeten plaatsvinden. De feiten moeten op deugdelijke wijze worden vastgesteld en er moet rekening worden gehouden met relevante omstandigheden. Daarbij moet sprake zijn van hoor en wederhoor, zorgvuldige verslaglegging en voor zover van toepassing een evenredige inzet van onderzoeksmiddelen.